فقر آهن

فقــرآهن

فقرآهن (Iron deficiency) شایع ترین مساله کمبود تغذیه ای در سراسر دنیا می باشد.

در ایران 41 درصد از دختران جوان دچار فقر آهن هستند.

کم خونی(Anemia) چیست؟

کم خونی وضعیتی است که در آن، تعداد گلبول های قرمز خون یا میزان هموگلوبین پایین تر از حد طبیعی می باشد، گلبول های قرمز، سلول های کمکی برای انتقال اکسیژن به تمام قسمت های بدن هستند و هموگلوبین، یک پروتئین غنی از آهن در گلبول های قرمز است که موجب رنگ قرمز سلول های خونی  و حفظ اکسیژن عمل می نماید و همچنین سبب جلوگیری از بروز خونریزی می گردد. کم خونی باعث کم شدن انتقال اکسیژن در قسمت های مختلف بدن می شود و به دنبال آن علائم کم خونی مثل خستگی بروز می کند.

فقر آهن چیست؟

هنگامی که مقدار آهن مورد نیاز بدن به اندازه کافی نباشد، بدن شروع به استفاده از ذخایر آهن خود می نماید و در این شرایط بسیاری از مسیرهای متابولیک بدن با اختلال مواجهه می گردد که در این حالت فرد دچار فقر آهن می گردد.

 

کم خونی ناشی از فقر آهن

درکم خونی ناشی از فقر آهن، ذخایر آهن موجود در بدن به مقدار بسیار زیادی مصرف شده است و در نتیجه آهن کافی جهت تولید هموگلوبین سلول های قرمز خون وجود ندارد.

 

علائم آنمی یا کم خونی ناشی از فقر آهن

• خستگی
• ضعف
• پوست رنگپریده
• تنگی نفس
• دست ها و پاهای سرد
• سردرد
• سرگیجه
• درد قفسه سینه
• ریزش مو
• ضربان قلب نامنظم
• کاهش استقامت
• دشواری در تمرکز

 

چه کسانی بیشتر در معرض کم خونی قرار دارند؟

 نوزادان نارس

• کودکان درسنین رشد
• دختران نوجوان
• خانمهای باردار
• خانم هایی با پریود های سنگین
• ورزشکاران
• افرادی که رژیم گیاه خواری دارند
• افراد مبتلا به بیمارهای مزمن کلیوی، مبتلا به سلیاک، دچار زخم اولسراتیو
• افراد تحت شیمی درمانی
• داشتن تروما

 

میزان آهن مورد نیاز  روزانه برای گروه های مختلف 

نوزادان 0 تا 6 ماهه: 0.27 میلی گرم

کودکان 7 تا 12 ماهه: 11 میلی گرم

کودکان 3-1 سال: 7 میلی گرم

کودکان 8-4 سال: 10 میلی گرم

کودکان 13-9 سال : 8 میلی گرم

سن 18-14 سال: خانم ها 15 میلی گرم و آقایان 11 میلی گرم

سن 19 تا 50 سال: خانم ها 18 میلی گرم و آقایان 8 میلی گرم

بالای 51 سال: خانم ها و آقایان 8 میلی گرم

خانم های باردار : 27 میلی گرم

منابع غذایی طبیعی حاوی آهن

اسفناج: 100 گرم حاوی 7/2 میلی گرم

جگر گوساله: 100 گرم  حاوی 5/6  میلی گرم

گوشت قرمز: 100 گرم حاوی 7/2 میلی گرم

حبوبات: یک فنجان(198 گرم) حاوی 6/6 میلی گرم

بوقلمون: 100 گرم  حاوی 43/1 میلی گرم

دانه کدو تنبل: 28 گرم حاوی 5/2 میلی گرم

بروکلی: یک فنجان(156 گرم) حاوی 1 میلی گرم

شکلات تلخ: 28 گرم حاوی 4/3 میلی گرم

ماهی: 85 گرم حاوی 4/1 میلی گرم

انواع کم خونی

کم خونی ناشی از فقر آهن : (IDA) این نوع کم خونی از شایعترین انواع این بیماری است. فقر آهن زمانی بروز می‌کند که بدن فاقد آهن کافی است. بدن برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. این حالت معمولا در اثر از دست دادن خون به دلیل مشکلاتی همچون عادت ماهیانه طولانی و سنگین، زخم‌های داخلی، پولیپ‌های روده یا سرطان روده بروز می‌کند. همچنین رژیم غذایی فاقد آهن کافی می‌تواند منجر به بروز این حالت شود. در دوره بارداری نیز عدم وجود آهن کافی برای مادر و جنین موجب کم خونی از نوع فقر آهن می‌شود .بدن می‌تواند با مصرف مود غذایی مانند گوشت گاو، صدف‌های خوراکی، اسفناج، عدس، سیب زمینی کباب شده با پوست و تخمه گل آفتابگردان، آهن مورد نیاز خود را به دست آورد.

 

کم خونی مگالوبلاستیک یا فقر ویتامین: این نوع کم خونی معمولا در اثر کمبود فولیک اسید یا ویتامین B-12 بروز می‌کند. این ویتامین‌ها به بدن در سالم نگهداشتن خون یا سیستم عصبی کمک می‌کنند. در این نوع کم خونی، بدن گلبول‌های قرمز خونی تولید می‌کند که نمی‌توانند اکسیژن را به خوبی تحویل دهند. قرص‌های مکمل حاوی فولیک اسید می‌توانند این نوع کم خونی را درمان کنند. فولیک اسید را همچنین می‌توان از مصرف دانه‌ها و بنشن‌ها، مرکبات و آب میوه‌ها، سبوس گندم و سایر غلات، سبزیجات برگ پهن و سبز تیره، گوشت طیور، صدف و کبد به دست آورد.

 

بیماری‌های نهفته: بیماری‌های خاصی وجود دارند که می‌توانند به توانایی بدن در تولید گلبول‌های قرمز خونی آسیب برسانند. برای مثال، افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی به ویژه بیمارانی که دیالیز می‌شوند در معرض ابتلا به کم خونی قرار دارند. کلیه‌های این بیماران قادر به ترشح هورمونهای کافی برای تولید گلبول‌های خونی نبوده و در هنگام دیالیز نیز آهن از دست می‌دهند.

 

بیماری‌های خونی ارثی: اگر در خانواده سابقه بیماری خونی وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به آن در افراد دیگر نیز افزایش می‌یابد. یکی از امراض خونی ارثی کم خونی گلبول‌های داسی شکل است. به جای تولید گلبول‌های قرمز خونی طبیعی که به راحتی درون رگ‌های خونی حرکت می‌کنند، گلبول‌های داسی شکل حرکت سختی داشته و دارای لبه‌های خمیده هستند. این گلبول‌ها نمی‌توانند در رگ‌های خونی ظریف به آسانی حرکت کنند و در نتیجه مسیر رسیدن خون به اعضای بدن را مسدود می‌کنند. بدن گلبول‌های قرمز داسی شکل را نابود می‌کند، اما نمی‌تواند با سرعت کافی انواع طبیعی و سالم جدیدی را تولید کند. این امر موجب بروز کم خونی می‌شود نوع دیگری از کم خونی ارثی تالاسمی است. تالاسمی زمانی بروز می‌کند که بدن ژن‌های ویژه‌ای را از دست می‌دهد و یا ژن‌های غیر طبیعی مختلف از والدین به کودک ارث می‌رسد که به نحوه تولید هموگلوبین تاثیر منفی می‌گذارند.

 

کم خونی آپلاستیک: نوع نادری از کم خونی است و زمانی بروز می‌کند که بدن به اندازه کافی گلبول قرمز تولید نمی‌کند. از آنجا که این امر بر گلبول‌های سفید نیز تاثیر می‌گذارد، از این خطر بالای بروز عفونت‌ها و خونریزی‌های غیر قابل توقف می‌شود. این حالت دلایل مختلفی دارد که عبارتند از:

• روش‌های درمانی سرطان‌ها (پرتودرمانی و شیمی درمانی)
• قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی (مانند مواد مورد استفاده در برخی حشره‌کش‌ها، رنگ و پاک کننده‌ها و شوینده‌های خانگی)
• برخی داروها (مانند داروهای مخصوص درمان روماتیسم مفصلی)
• بیماری‌های خود ایمنی (مانند لوپوس)
• عفونت‌های ویروسی که بر تراکم استخوانی تاثیر می‌گذارد

 

تشخیص کم خونی چگونه است؟

موارد زیر در آزمایش خون بیمار توسط پزشک بررسی می گردد و در صورتیکه فرد دچار کم خونی شده باشد، پزشک آن را تشخیص می دهد.

اندازه و رنگ گلبول قرمز: که افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن دارای گلبول های قرمز کوچکتر و رنگ پریده تر هستند.

هماتوکریت:  درصد گلبول های قرمز موجود در خون به کل حجم خون است. هماتوکریت در آزمایش خون CBC معمولا به صورت درصد بیان می شود.

هموگلوبین: میزان هموگلوبین پائین تر از حد نرمال (g/dl 13.2 تا 16.6 g/dl ) باشد که عموما برای خانم کمتر از 12 و برای آقایان کمتر از 11  می باشد.

فریتین: پروتئینی که بیانگر میزان آهن ذخیره شده در بدن است نیز به عنوان مارکر تشخیصی مورد بررسی قرار می گیرد.

 

دانلود مقاله فقر آهن